đầu trâu mặt ngựa

 

Ai từng đọc qua Truyện Kiều, dù ở bậc trung học qua chương trình dạy Việt văn năm đệ Tứ (tức là lớp 9 bây giờ), cũng khó quên bốn chữ "đầu trâu mặt ngựa" trong đoạn miêu tả cảnh Vương viên ngoại, cha nàng Vương Thúy Kiều, bị vu cáo và bị bọn sai nha (triều đình nhà Minh bên Tàu)  đến nhà bắt bớ hành hung:

tranh Tú Duyên (1915-2012)

0577. Người nách thước, kẻ tay đao,

0578. Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi.

0579. Già giang một lão một trai,

0580. Một dây vô lại buộc hai thâm tình.

Năm 1975, một người bạn của tôi, còn kẹt lại ở Sài Gòn, nhìn tận mắt cảnh bộ đội công an Nhà nước nhào vô thành phố vơ vét chiếm đóng nhà cửa nhân dân, xúc cảnh sinh tình, liền bật ra 2 câu Kiều đã dẫn ở trên:

0577. Người nách thước, kẻ tay đao,

0578. Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi.

"Đầu trâu mặt ngựa" ở đây chỉ "bộ đội công an" Nhà nước vậy.

Gần đây, tôi mới tìm được nguồn gốc sâu xa của 4 chữ này trong kinh sách Phật giáo.

đầu trâu mặt ngựa: chỉ bọn người hung ác. Do chữ "ngưu đầu mã diện" 牛頭馬面. 

(1) Ngưu Đầu 牛頭 (tiếng Phạm: Gośīrṣa) là tên của một ngục tốt ở địa ngục, tức A Bàng La Sát 阿傍羅剎. Theo kinh Ngũ Khổ Chương Cú, thì hình tượng của A Bàng là đầu trâu tay người, hai chân có móng trâu, sức mạnh có thể dời núi, tay cầm xoa sắt, mỗi xoa có ba mũi nhọn, có thể xiên vài trăm vạn người có tội ném vào trong vạc dầu. 

(2) Mã Diện 馬面 (tiếng Phạm: Aśvaśīrṣa) là tên một quỷ sứ ở địa ngục. Theo kinh Lăng Nghiêm 楞嚴: Ngục tốt Ngưu Đầu, Mã Đầu La Sát, tay cầm thương mâu, xâm nhập vào thành, đi tới Địa ngục Vô Gián. Chiều rộng của địa ngục này là 84.000 do tuần, thân hình của các chúng sinh chịu khổ trong địa ngục này cũng cao 84.000 do tuần, bởi thế thân hình chúng sinh đầy ắp khoảng không gian của địa ngục, không xen kẽ, không cách hở, cho nên gọi là "thân hình vô gián địa ngục" 身形無間地獄 (Phật Quang Đại Từ Điển 佛光大辭典).

Gần 50 năm qua, đất nước Việt Nam đang trải qua một thời kì đen tối nhất trong lịch sử xưa nay.

Mấy ngày đầu năm 2021 vừa qua lại xảy ra trường hợp kết án 3 nhà báo nhân quyền.

Dư luận thế giới vô cùng ngạc nhiên và phẫn nộ trước 3 bản án nghiêm khắc ngày 05-01-2021 mà Tòa án Nhân dân Tp Hồ Chí Minh giáng xuống cho 3 nhà báo độc lập thuộc Hội Nhà báo Độc lập Việt Nam, 15 năm tù cho Phạm Chí Dũng, và 11 năm tù cho Nguyễn Tường Thụy và Lê Hữu Minh Tuấn.

Hỡi ơi, "đầu trâu mặt ngựa" bây giờ không chỉ là đám chân tay sai bảo của Nhà nước nữa. Chúng đã thăng cấp lên bậc Tòa án Nhà nước rồi, nhân dân ơi.

Lại phải gọi tới một câu khác trong Truyện Kiều:

1706. Hay đâu địa ngục ở miền nhân gian.

Đọc lại đoạn văn miêu tả cái địa ngục "vô gián" trên đây không khỏi kinh hoàng.

http://vietnamtudien.org/vanhoc/tk_kieu.php?page_no=49

 

cuối năm con chuột lẩy Kiều

 

Tối hôm qua, nhận được một email của một người bạn trẻ trong nước gửi cho xem, mới hay đã gần hết năm con chuột.

Mở ra xem, một bài rất dài, đăng trên báo mạng Internet https://vnexpress.net/quy-dinh-cam-tang-qua-tet-nhac-nho-can-bo-liem-chinh-4232664.html

Chỉ cái nhan đề bài báo thôi, đã rất nhiều hứa hẹn:

«Quy định cấm tặng quà Tết nhắc nhở cán bộ liêm chính»

Tôi có thói quen đọc lướt rất nhanh những tin tức báo chí. Bài này rất dài, nhưng tôi đã thấy ngay cái lối ăn nói lải nhải nhồi sọ tuyên truyền, ngán như ăn cơm nếp nát.

Chợt nhớ ngay đến một bài báo tương tự, viết về hoạt động của "Đoàn 969 chuyên phục vụ việc thăm Lăng Bác" ở Ba Đình Hà Nội. 

Thanh tra rồi lại kiểm tra,

Tra đi tra lại cá tra... nó vẫy vùng. (*01)

Bài báo hôm nay tôi đem chép lại ngay vào hồ sơ riêng, gọi là "Những tài liệu Lịch sử XHCN". Một ngày đẹp trời nào đó trong tương lai không định, người ta sẽ biết ngày hôm nay đây 07/02/2021 đã có ông TS Đinh Văn Minh, Vụ trưởng Pháp chế, đã nói như thế như thế, — chứ không, nếu báo vnexpress sau này xóa mất bài viết, thì con cháu lấy gì mà tin được.

Tôi gồng mình đọc lại kĩ lưỡng bài báo, cố gắng dẹp qua một bên tất cả những thành kiến ​​không tốt cho chế độ. Nhưng như người ta nói, lực bất tòng tâm, muốn cười nhưng miệng cứ méo sệch đi thôi. Sáng nay đành phải thức dậy sớm, và mở máy PC viết trang blog này cho lòng nguôi ngoai một chút.

Bạn đọc ơi, lời lẽ của ông TS Vụ trưởng Pháp chế kia, rất êm ái ngọt ngào, — như "đường mía lau"...

Mẹ già như chuối ba hương,

Như xôi nếp một như đường mía lau.

Mấy tuần nay, tôi đang đọc lại Truyện Kiều của Nguyễn Du, nhìn tấm hình ông TS Vụ trưởng không khỏi nhớ lại 2 câu thơ mô tả Mã giám sinh, là tay mua Kiều đem về lầu xanh của Tú bà:

0627. Quá niên trạc ngoại tứ tuần,

0628. Mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao.

Kiên nhẫn đọc thêm chục dòng nữa, lại càng thấy giống một nhân vật khác không kém phần ngoạn mục:

1059. Một chàng vừa trạc thanh xuân,

1060. Hình dong chải chuốt áo khăn dịu dàng.

1061. Nghĩ rằng cũng mạch thư hương,

1062. Hỏi ra mới biết rằng chàng Sở Khanh.

Xin đọc lời kết luận bài phỏng vấn của ngài Tiến sĩ nhân dân:

"Tặng quà trong các dịp lễ Tết vốn là câu chuyện mang tính văn hóa. Quà tặng thể hiện tình cảm quý mến, sự trân trọng, biết ơn, "uống nước nhớ nguồn", "ăn quả nhớ kẻ trồng cây", cũng đòi hỏi chúng ta ứng xử hết sức văn hóa.

Bản thân các quy định về quà tặng hay các chỉ thị, yêu cầu về vấn đề này cũng không cứng nhắc cấm đoán mà trước hết là nhắc nhở cán bộ, công chức, về trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn sự liêm chính.

Với nhận thức đầy đủ và cách ứng xử văn hóa, chuyện quà cáp sẽ giữ nguyên được giá trị văn hóa của nó trong đời sống của người Việt Nam. Ngày xuân thăm hỏi, gặp gỡ, chúc nhau an lành và có thể một chút quà nho nhỏ chắc không có gì đáng trách, bởi vì tình cảm thì luôn luôn đáng trân trọng."

Năm hết Tết đến, xin lẩy câu Kiều gửi đến Chính phủ Nhà nước (*02):

1315. Nàng rằng: Vâng biết ý chàng,

1316. Thanh tra điểm điểm hàng hàng kiểm tra.

(2021/02/07)

Chú thích

(*01) http://tieng-viet-dtk.blogspot.com/2020/08/ca-tra-vay-vung.html

(*02) https://nhandan.com.vn/tin-tuc-su-kien/doan-969-phuc-vu-8-7-trieu-luot-nguoi-vao-lang-vieng-bac--611856/

* Tập trung thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng thanh tra, kiểm tra phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh, Thanh tra tỉnh Bắc Giang thường xuyên rà soát, chấn chỉnh, khắc phục những bất cập, hạn chế trong công tác thanh tra, kiểm tra; thực hiện nghiêm túc Chỉ thị số 769/CT-TTCP ngày 17-5-2019 của Thanh tra Chính phủ về việc tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính đối với công chức, viên chức ngành thanh tra. Bên cạnh đó, ngành thanh tra Bắc Giang thực hiện tốt việc định hướng và chỉ đạo xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra hằng năm, chú trọng khâu khảo sát, dự báo tình hình; tập trung thanh tra, kiểm tra đối với các địa phương, lĩnh vực còn yếu kém trong công tác quản lý và dễ phát sinh tiêu cực như: quản lý và sử dụng đất đai; đầu tư xây dựng; quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công; quản lý, khai thác tài nguyên, khoáng sản...

Ngành đặc biệt quan tâm phát hiện những sơ hở, bất cập về cơ chế, chính sách để kiến nghị sửa đổi, bổ sung kịp thời. Thanh tra Bắc Giang tiếp tục thực hiện tốt Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 15-5-2017 của Thủ tướng Chính phủ về chấn chỉnh hoạt động thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp; làm tốt việc thẩm định, kiểm tra, giám sát các kết luận thanh tra; tiến hành thanh tra lại hoặc kiến nghị thanh tra, kiểm tra lại đối với một số cuộc thanh tra, kiểm tra không bảo đảm chất lượng, có dấu hiệu, biểu hiện vi phạm nguyên tắc, trình tự, thủ tục thanh tra, kiểm tra...

PV và TTXVN

lại nói tốt, vẫn làm tốt

 

(2014/02/14)

Mấy hôm nay người ta chuyển cho nhau xem trên mạng Internet một bản tin về một phụ nữ gốc Việt, làm xướng ngôn viên tin tức đài truyền hình NBC, vừa đoạt giải hoa hậu tiểu bang Nebraska ở Hoa Kì. Bản tin (*) ngắn, phần chính là những bức ảnh chụp, kèm theo mấy câu dẫn giải.

Đọc đến câu: "Theo thông tin trên kênh NBC, Hoang-Kim Cung nói tiếng Việt rất tốt và cô thường thích hát những bài hát Việt Nam trong các sự kiện cộng đồng", tôi khựng lại ngay ở mấy chữ tô đỏ.

Một bức hí họa xem mấy chục năm về trước vụt hiện ra trong đầu:

Thầy: Noi khong dau moi la noi tot (Nói không dấu mới là nói tốt).

Trò: The sao thay mang dau lam gi (Thế sao thầy mang dâu (= râu) làm  gì)?

Bức tranh, tôi nguệch ngoạc vẽ lại theo trí nhớ. Nhưng hai câu nói, vẫn còn như in trong óc.

Bối cảnh bức hí họa là cuộc tranh luận vào những năm 1945-1954 về việc nên đánh dấu chữ viết (sắc/huyền/hỏi/ngã/nặng) như người ta vẫn quen thuộc, hoặc nên thay bằng vài kí hiệu thêm vào phía sau mỗi chữ, chẳng hạn: s = dấu sắc, h = dấu huyền, n = dấu ngã... (nguyên tắc đại khái như vậy). Vấn đề đem ra thảo luận, hình như là vì máy đánh chữ vừa mới được đem vào Việt Nam thời bấy giờ, và người ta lúng túng không biết phải gõ dấu chữ Việt ra sao. Sự việc cũng tương tự như thời kì 1980-1990 không biết cách gõ tiếng Việt có dấu trên máy điện toán.

Nhưng điều làm tôi khựng lại khi đọc bản tin trên đây, thực ra là ở hai chữ "nói tốt". Nghe thật nghèo nàn, èo uột nếu không bảo là ngô nghê, dốt nát.

Tôi vẫn tự hỏi: Cái lối nói: "học tốt", "làm tốt", "lao động tốt"... không biết xuất hiện từ bao giờ? Có người đưa ra ý kiến này có vẻ hợp lí: Chữ "tốt" đó là do các cán bộ Việt Minh viết những khẩu hiệu tuyên truyền, bắt chước thực dân Pháp hay nói trên cửa miệng: "Bon bon", "C'est bon", "Très bien", v.v.

(2021/01/22 viết thêm)

Đọc tin tức báo chí Tàu bây giờ, thấy rất nhiều 2 chữ "tố hảo" 做好, "tố hảo" 做好... Làm tốt, làm tốt...  Ôi thôi, vênh vang đánh Pháp, đuổi Mĩ... rốt cục cũng chỉ rúc cột lòn trôn từ Mao đến Tập mà thôi. (xong đoạn viết thêm)

Cùng với sự áp đặt cách nói/viết rập khuôn tiếng Tàu từ 1975 trên khắp đất nước Việt Nam, cái lối nói/viết èo uột nghèo nàn "tốt tốt" như trên sẽ tồn tại tới bao giờ?

Tiếng nói đâu phải chuyện tầm thường. Cả một truyền thống văn hóa, thần trí dân tộc hiển hiện ra ở đó. Tiền đồ đen tối hay sáng sủa là ở trong tiếng nói người dân.

Chú thích:

(*) http://alobacsi.com/thoi-su/mc-goc-viet-chien-thang-hoa-hau-tieu-bang-o-my-a2014112406484782c160.htm

vấn đề chú giải Truyện Kiều

 

Truyện Kiều là một tác phẩm được chú giải nhiều chưa từng có trong văn chương nước nhà. Không biết có bao nhiêu cuốn sách hoặc websites chú giải Truyện Kiều, ngày hôm nay đây, vào đầu năm 2021 của thế kỉ XXI.

Trong những cuốn sách chú giải Truyện Kiều, có lẽ cuốn sách của hai học giả Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim (*01), cho đến nay, vẫn giữ một chỗ đứng cao quý nhất. Bùi Giáng khen hai nhà học giả có công "hoằng đại âm thầm". Hoàng Hải Thủy, người say mê Truyện Kiều từ nhỏ, đã từng làm thơ vịnh, "bàn loạn" về Truyện Kiều, ngay cả khi nằm trong nhà tù cải tạo, đã cho biết ông ấy ôm theo cuốn sách này gần hết một đời người. Sau 1975 và cho đến bây giờ, Nhà nước XHCN chẳng làm gì hơn là in đi in lại từ bao nhiêu năm nay cuốn sách này, theo bản in lần thứ 8, bản cuối cùng của nhà in Tân Việt, miền Nam xưa (*02).

Xét về công trình chú giải của Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim, về mặt giải thích những thành ngữ chữ Hán hoặc những điển cố, nhất là điển cố trong văn học chữ Hán, coi như khá đầy đủ (dĩ nhiên không tránh khỏi ít nhiều sai sót). 

Nhưng, đúng như nhận xét của Nguyễn Hiến Lê & Trương Văn Chình, để giúp người đọc hiểu thấu đáo Truyện Kiều hơn nữa, các nhà học giả cần phải thêm vào những chú thích dựa theo ngữ pháp tiếng Việt (chẳng hạn: những phép đảo ngữ, lược ngữ, hư vấn, v.v.) (*03).

Tuy nhiên, khi bắt tay vào việc, các nhà chú giải còn gặp một vấn đề nan giải, nhất là cho những từ ngữ tiếng Việt nằm ngoài dòng ngôn ngữ chữ Hán. Vì một lí do chính, đó là một tình trạng kéo dài đã quá lâu, — chúng ta rất thiếu từ điển đầy đủ cho tiếng Việt, nhất là vấn đề nguồn gốc từ ngữ (étymologie) (*05). Thỉnh thoảng, trong những sách chú giải Truyện Kiều, người ta vẫn gặp vài câu khẳng định chữ này nghĩa là thế này thế nọ mà không hề có một cơ sở nào đáng tin cậy.

Ngoài ra, trong một số trường hợp, những câu thơ Truyện Kiều viết bằng chữ Nôm, đọc âm quốc ngữ là như thế như thế, nhưng người đọc không thật hiểu ý Nguyễn Du ra sao.

Xin đưa ra một thí dụ mới gặp hôm qua.

2273. Rỡ mình lạ vẻ cân đai,

2274. Hãy còn hàm én mày ngài như xưa.

Đây là 2 câu thơ tả cảnh Từ Hải tự cưỡi ngựa ra trước đại bản doanh tiếp đón nàng Kiều vừa được kiệu vàng đưa đến.

Tản Đà đọc đến đây liền than: Không hiểu Nguyễn Du ý nói gì. Sao là "rỡ mình"? Sao lại "lạ vẻ cân đai"?

Tôi mạo muội tìm trong văn mạch đoạn này để thử tìm cách hiểu nào cho thích hợp hơn chăng.

Hai câu thơ này nằm trong đoạn miêu tả anh hùng Từ Hải, sau khoảng một năm trời vùng vẫy giang hồ, vừa thắng trận trở về.

Trước đó, Từ Hải đã cho mấy võ tướng của mình đem đầy đủ nghi trượng dành cho một phu nhân bậc vương hầu, đi rước nàng Kiều:

2263. Cung nga thể nữ nối sau,

2264. Rằng: Vâng lệnh chỉ rước chầu vu quy.

2265. Sẵn sàng phượng liễn loan nghi,

2266. Hoa quan phấp phới hà y rỡ ràng.

2267. Dựng cờ nổi trống lên đàng,

2268. Trúc tơ nổi trước kiệu vàng kéo sau.

Từ Hải ra đón, mặc phẩm phục mũ và dải lưng (cân đai) hết sức trịnh trọng. 

Đấy là ý nghĩa của những chữ "rỡ" và "cân đai" trong câu "Rỡ mình lạ vẻ cân đai". Câu này giao hòa với hình ảnh trang phục của Kiều trong câu "Hoa quan phấp phới hà y rỡ ràng".

Thế nhưng tại sao Kiều lại lấy làm "lạ"? 

Thưa là ở chữ "xưa" trong câu 8 chữ "Hãy còn hàm én mày ngài như xưa".

Lần đầu tiên gặp mặt Từ Hải, chân dung người anh hùng hảo hán là đây:

2167. Râu hùm hàm én mày ngài,

2168. Vai năm tấc rộng thân mười thước cao.

Đấy là ý nghĩa 2 chữ "hãy còn" trong câu "Hãy còn hàm én mày ngài như xưa".

Vì Kiều nhận ngay ra Từ Hải của mình xưa ở ngay cái tướng "phong hầu vạn lí" (hổ đầu yến hạm 虎頭燕頷).

Sau một năm trời xa cách:

2247. Cánh hồng bay bổng tuyệt vời,

2248. Đã mòn con mắt phương trời đăm đăm.

Hôm nay bất ngờ gặp lại người xưa, cân đai trịnh trọng, thì ta không lạ gì, khi Kiều ngờ ngợ, sẽ lấy làm "lạ vẻ" như trong 2 câu thơ đã dẫn:

2273. Rỡ mình lạ vẻ cân đai,

2274. Hãy còn hàm én mày ngài như xưa.

DTK

(2020/01/03)

Chú thích

(*01) Truyện Thúy Kiều, Nguyễn Du, Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim hiệu đính và chú giải, Nhà xuất bản Văn Hóa Thông Tin, 1995, Saigon, Việt Nam.

(*02) Hoàng Hải Thủy: Vịnh Kiều Tại Ngục

(*03) Trương Văn Chình và Nguyễn Hiến Lê

(*04) http://vietnamtudien.org/vanhoc/tk_kieu.php?page_no=190

(*05) Từ điển nguồn gốc tiếng Việt, Nguyễn Hy Vọng, Nhà xuất bản Đất Việt, USA, 2013.

Truyện Kiều, Bạc bà & Bạc Hạnh

2131. Bạc sinh quỳ xuống vội vàng,

2132. Quá lời nguyện hết Thành hoàng Thổ công.

Đọc đến hai câu này, Tản Đà ghi lại cảm tưởng của mình như sau:

"Hai câu đây, nghe như tầm thường, mà rất là lời văn lão luyện; thật vẽ ra cái bụng giả dối của bọn người vô lương."

Thành hoàng là một vị thần do dân gian thờ cúng, coi khu vực một làng hay một thành. Thổ công là thần đất.

Bạc sinh, tên họ gọi đủ là Bạc Hạnh.

Hai câu trong Truyện Kiều 2131-2132 tả rõ cảnh tượng Bạc Hạnh quỳ dưới đất kêu gọi đủ các thần thánh chứng giám cho lòng thành của anh ta, theo lời yêu cầu của Vương Thúy Kiều trước khi nhận lời kết duyên với Bạc sinh theo sự dàn xếp của Bạc bà. Bạc sinh là cháu của Bạc bà.

Muốn hiểu tại sao Tản Đà lại có cái cảm tưởng như trên, ta phải biết trong hoàn cảnh nào đã diễn ra sự việc đó.

Số là trước đó ít ngày, sau việc Kiều trèo tường chạy trốn khỏi Quan Âm các, nơi nàng bị giam lỏng ở nhà Hoạn thư, tìm đến Chiêu Ẩn am của sư Giác Duyên làm chỗ dung thân, nhưng rồi bị phát giác vụ Kiều đã lấy cắp chuông vàng khánh bạc của nhà Hoạn thư, mà Kiều phải nghe lời Giác Duyên đến xin ở nhờ một người đàn việt (1) là Bạc bà:

2081. Có nhà họ Bạc bên kia,

2082. Am mây quen lối đi về dầu hương.

Tội nghiệp cho nàng Kiều của chúng ta:

 

2117. Thiếp như con én lạc đàn,

2118. Phải cung rày đã sợ làn cây cong.

Người đọc nhớ rằng Kiều đã bị lừa vào lầu xanh của Tú bà lần thứ nhất. Nhờ Thúc sinh cứu thoát khỏi tay Tú bà, những ngày hạnh phúc êm đềm nhất trong suốt thời gian lưu lạc của nàng, là quãng một năm ăn ở với Thúc sinh ở Lâm Tri:

1471. Huệ lan sực nức một nhà,

1472. Từng cay đắng lại mặn mà hơn xưa.

1473. Mảng vui rượu sớm cờ trưa,

1474. Đào đà phai thắm sen vừa nẩy xanh.

Như vậy, ta hiểu ngay nguyên do tại sao Kiều đã hoảng "sợ rụng rời" khi nghe lời đề nghị của Bạc bà:

2091. Hư không đặt để nên lời,

2092. Nàng đà lớn sợ rụng rời lắm phen.

Bạc bà là người thế nào?

2089. Thấy nàng lạt phấn sạm son,

2090. Mừng thầm được món bán buôn có lời.

Bạc bà khôn khéo "vừa cương vừa nhu" đã vạch ra hết tình cảnh "tiến thối lưỡng nan" của Kiều, ở tạm với Bạc bà là nơi gần am của Giác Duyên thì không ổn, vì nàng đã mang tiếng trộm cắp chuông vàng khánh bạc; tốt hơn hết hãy nhận lời lấy Bạc Hạnh làm chồng, đến cửa hàng của Bạc Hạnh nơi xa ở châu Thai, mới là chỗ an thân:

2101. Nơi gần thì chẳng tiện nơi,

2102. Nơi xa thì chẳng có người nào xa.

2103. Này chàng Bạc Hạnh cháu nhà,

2104. Cùng trong thân thích ruột rà chẳng ai.

2105. Cửa hàng buôn bán châu Thai,

2106. Thực thà có một đơn sai chẳng hề.

Kiều biết tính làm sao nữa?

2119. Cùng đường dù tính chữ tòng,

2120. Biết người biết mặt biết lòng làm sao?

2121. Nữa khi muôn một thế nào,

2122. Bán hùm buôn sói chắc vào lưng đâu?

2123. Dù ai lòng có sở cầu,

2124. Tâm minh xin quyết với nhau một lời.

Thế là ta chứng kiến cái cảnh tượng nói đến ở trên: 

2131. Bạc sinh quỳ xuống vội vàng,

2132. Quá lời nguyện hết Thành hoàng Thổ công.

Tản Đà đã hiểu rõ lòng người dạ thú nên mới thốt lời phê bình văn chương của Nguyễn Du. Quả thực:

2133. Trước sân lòng đã giãi lòng,

2134. Trong màn làm lễ tơ hồng kết duyên.

2135. Thành thân mới rước xuống thuyền,

2136. Thuận buồm một lá xuôi miền châu Thai.

Hỡi ơi, nàng Kiều! Sự việc sau đó diễn ra y như linh tính của nàng đã báo trước:

2137. Thuyền vừa đỗ bến thảnh thơi,

2138. Bạc sinh lên trước tìm nơi mọi ngày.

2139. Cũng nhà hành viện xưa nay,

2140. Cũng phường bán thịt cũng tay buôn người.

2141. Xem người định giá vừa rồi,

2142. Mối hàng một đã ra mười thì buông.

Thế là Kiều đã mắc bẫy lần thứ hai, bị bán làm kĩ nữ lầu xanh:

2161. Đầu xanh đã tội tình gì?

2162. Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi.

2163. Biết thân chạy chẳng khỏi trời,

2164. Cũng liều mặt phấn cho rồi ngày xanh.

Ta hiểu tại sao Truyện Kiều của Nguyễn Du đã đi sâu vào dân gian như thế, qua những câu ca dao, tục ngữ, những thú lẩy Kiều, vịnh Kiều, bói Kiều, trích dẫn thơ trong những hoàn cảnh ở đời, v.v. 

Hôm nọ, bàn chuyện trên trời dưới bể qua Messenger với một người bạn nhà văn, chị chép lại một đoạn trong tập hồi kí Đèn Cù của Trần Đĩnh, làm nhân chứng vụ đấu tố một nhà địa chủ thời Cải cách ruộng đất ở miền Bắc sau 1945, không khỏi kinh hoàng:

"Trần Đĩnh tố cáo bác Hồ bịt râu, và Lê Duẫn hay Trường Chinh bịt mặt đến xem bữa đấu tố bà Nguyễn Thị Năm. Tác giả Trần Đĩnh chứng kiến bữa họ bỏ xác bà vào cái hòm "xấu nhất, rẻ nhất" nên bà không vào lọt, chúng phải đạp gẫy xương xác bà cho thân lọt vào hòm. Và sau đó thì bác cầm khăn chặm nước mắt trước quốc dân và ông kính."

Mấy câu thơ Truyện Kiều trong đoạn Kiều gặp Hoạn bà vụt hiện về trong trí nhớ:

2083. Nhắn sang dặn hết mọi đường,

2084. Dọn nhà hãy tạm cho nàng trú chân.

2085. Những mừng được chốn an thân,

2086. Vội vàng nào kịp tính gần tính xa.

2087. Nào ngờ cũng tổ bợm già,

2088. Bạc bà học với Tú bà đồng môn.

Bạc Hạnh, Bác Hồ có tên họ gần y hệt như nhau, bèn xin lẩy Kiều một câu, để an ủy những oan hồn:

Xưa nay vốn tổ bợm già,

Bác Hồ với Bạc Hạnh là đồng môn.

(2020/12/27)

Chú thích

(1) đàn việt: 檀越. Đàn 檀 nghĩa là bố thí, cấp cho, thí bỏ; người làm việc bố thí sẽ vượt qua biển nghèo cùng nên gọi là "đàn việt". Còn gọi là "đàn na" 檀那 (tiếng Phạm: dāna); sinh tâm xả bỏ có thể diệt trừ được tính bỏn sẻn tham lam, đó là "đàn na" (Phật Quang Đại Từ Điển 佛光大辭典).

Tham khảo

http://vietnamtudien.org/vanhoc/tksmart.php

 

thiên đường tổ quốc

Không hiểu sao, tối hôm qua, hai câu hát nghe từ mấy chục năm về trước, khi tôi còn rất nhỏ, ở Hà Nội, bỗng bay về trong trí nhớ:

Đây thiên đường tổ quốc chúng ta, 

Đây ruộng vườn quê hương ngàn đời...

Từ lâu, tôi vẫn chưa tìm lại được nguồn gốc hai câu hát này, nghe được ở đâu, ai hát, trước hay sau năm 1954, — năm tôi theo cha mẹ đến Hải Phòng, ở tạm nhà bác Lộc, chờ chuyến tàu vào Nam.

Không biết có phải bài hát nhi đồng, nhịp theo điệu xôn đố mì, mà anh tôi đã tập hát ở phố Quan Thánh, Hà Nội, gần nhà chú Thụ, những ngày giải phóng thủ đô? 

Tâm tư những ngày xa xưa ấy, mãi sau này, tôi mới gặp lại trong bốn câu thơ của Vũ Hoàng Chương:

Ba mươi sáu phố ngày hôm ấy, 

Là những nhành sông đỏ sóng cờ. 

Chói lọi sao vàng hoa vĩ đại, 

Năm cánh xòe trên năm cửa ô...

Sáu tháng trước (tháng bảy 2020), đang viết bài "Hà Nội đi tìm" (*01), để nhớ lại những năm tháng ấy, tôi bỗng bại bút, ngay ở đoạn nhắc tới những ngày cuối cùng ở đó, trước khi vào Nam.

Sau đó, tôi phải viết bài "Cá tra vẫy vùng" (*02) để tìm cách thoát khỏi sự bế tắc nói trên.

Có thể là ở mấy chữ "thiên đường tổ quốc" mà tôi nhớ lại hai câu hát đã dẫn trên đây? 

Hay là vì bốn chữ cái XHCN chăng?

Dầu sao, cái bánh vẽ hoang đường đó, — hôm nay vẫn cứng đầu cứng cổ ngang ngược chưa thôi.

Mấy tháng nay, đọc lại từng câu từng chữ Truyện Kiều của Nguyễn Du, vẫn chưa khỏi bàng hoàng:

Hay đâu địa ngục ở miền nhân gian (câu 1706)

Nhiều khi "cười mà muốn khóc", như câu viết lập đi lại nhiều lần trong trang Facebook Kí giả Từ Thức.

Trang Facebook của ông ấy vừa bị đóng cửa mấy tháng nay, không rõ là vì lí do nào, ngoài cái lí do bị những con mắt cú vọ của công an Hà Nội, toa rập với "mạng xã hội" của Zuckerberg, chà đạp tự do ngôn luận, ở ngay tại nước Pháp thế kỉ XXI.

Cũng xin khóc cười theo "vận nước nổi trôi":

Thiên đường tổ quốc (hay XHCN)

Doanh Châu Phương Trượng Bồng Lai,

Xả Hôi Chủ Nó một loài cá tra.

Ba Đình đem mở nắp ra,

Nghệ An Nghệ Tĩnh chết cha nhân quần.

(*03) (*04) 

(2020/12/20)

Chú thích

(*01) Hà Nội đi tìm

(*02) cá tra vẫy vùng

(*03) Nghệ An: Ngán cho cái mũi vô duyên, Câu thơ Thi Xã con thuyền Nghệ An (Cao Bá Quát).

(*04) Nghệ Tĩnh: quê quán bác Hồ.

cá tra vẫy vùng

 Sáng nay, không nhớ tìm đọc cái gì, bỗng rơi vào một tấm hình đăng trên báo Nhân Dân.

Nó đập vào mắt, cảnh tượng gần y như chính mình đã thấy, mười năm về trước, một ngày hè nóng bức.

https://nhandan.com.vn/tin-tuc-su-kien/doan-969-phuc-vu-8-7-trieu-luot-nguoi-vao-lang-vieng-bac--611856/

Hôm đó, chúng tôi đang đứng đợi cả tiếng đồng hồ, trên một vỉa hè quảng trường Ba Đình. Cùng với hai ba người trong chuyến "tham quan" Hà Nội, do Saigontourist tổ chức. Hai ba người, không ai bảo ai, đều không muốn vào viếng lăng Hồ Chí Minh, như khoảng 20 du khách đồng hành khác.

Lúc đó, những người thăm lăng đã lục tục đi ra. Có một cô gái trẻ, hình như từ Mỹ qua, cười cười kể lúc vào cửa, bị nhân viên kiểm soát làm khó dễ, bắt phải mua một tấm khăn choàng, quấn che đùi mặc váy cũn cỡn: "Họ bảo phải che như thế để tỏ lòng tôn kính Bác."

Nhớ hôm đó không biết bao nhiêu đoàn người lũ lượt xếp hàng vào lăng.

Đọc bài báo ngắn theo sau tấm hình, từng dòng, từng dòng, chỉ biết lắc đầu.

Có ai tưởng tượng nổi không, trong 2 đoạn cuối, khoảng 20 dòng, người ta đếm được 24 lần 2 chữ "thanh tra, kiểm tra"!

Thiệt là:

Sự đời như cái lá đa,

Đen như mõm chó chém cha sự đời.

(Ca dao)

Chợt nhớ Phan Khôi (1887-1959) và bài thơ bất tận (*) của ông trong vụ Nhân Văn Giai Phẩm 1956:

Sửa sai thì cứ sửa sai,

Sửa hoài sửa mãi, sai hoài cứ sai.

Cả một guồng máy Xã Hội Chủ Nghĩa hiển hiện ra đó:

Thanh tra rồi lại kiểm tra,

Tra đi tra lại cá tra... nó vẫy vùng.

Trong khi đất nước đang bị phương Bắc đối xử ngang ngược, đe dọa chiếm đóng, Nhà nước XHCN không biết làm gì hơn ngoài việc "giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ"? (**)

Chú thích

(*) bài thơ bất tận của Phan Khôi (1887-1959) 

Sửa sai thì cứ sửa sai,

Sửa hoài sửa mãi, sai hoài cứ sai.

Sửa sai thì cứ sửa sai,

Sửa hoài sửa mãi, sai hoài cứ sai.

Sửa sai thì cứ sửa sai,

Sửa hoài sửa mãi, sai hoài cứ sai.

Sửa sai thì cứ sửa sai,

Sửa hoài sửa mãi, sai hoài cứ sai.

Sửa sai thì cứ sửa sai,

Sửa hoài sửa mãi, sai hoài cứ sai.

...

(**)  Tài liệu lịch sử

https://nhandan.com.vn/tin-tuc-su-kien/doan-969-phuc-vu-8-7-trieu-luot-nguoi-vao-lang-vieng-bac--611856/

Đoàn 969 phục vụ 8,7 triệu lượt người vào Lăng viếng Bác

Thứ Sáu, 07-08-2020, 03:24

Cán bộ, chiến sĩ Đoàn 969 đón các Bà mẹ Việt Nam Anh hùng vào Lăng viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG

Đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giai đoạn mới, Đảng bộ Đoàn 969 (Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh) phấn đấu vươn lên làm chủ từng bước tiến tới làm chủ hoàn toàn nhiệm vụ giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Theo đó, Đảng bộ chủ động tham mưu, đề xuất với Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng những chủ trương, giải pháp để tiếp tục vươn lên làm chủ hoàn toàn nhiệm vụ giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh; thường xuyên nắm chắc tình hình, kịp thời xử lý hiệu quả các tình huống, không để bị động, bất ngờ; phấn đấu hoàn thành 100% nội dung huấn luyện, các đối tượng được huấn luyện theo quy định. Đảng bộ tập trung lãnh đạo xây dựng Viện 69 thành viện chuyên ngành chính quy, khoa học, hiện đại; Đoàn 275 tiêu biểu về điều lệnh, nghi lễ trong toàn quân; đề nghị Nhà nước công nhận khu K9 là Di tích quốc gia đặc biệt... 

Thực hiện nhiệm vụ chính trị giai đoạn 2015-2020, Đảng bộ Đoàn 969 đã lãnh đạo đơn vị hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ y tế giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh; nâng cao chất lượng công tác nghiên cứu khoa học; phối hợp với Trung tâm nghiên cứu y sinh Mát-xcơ-va, Liên bang Nga, ký kết các văn bản hợp tác nghiên cứu khoa học đạt kết quả tốt; đã thay thế từng bước hệ thống thiết bị kỹ thuật công trình Lăng theo hướng hiện đại, tiết kiệm năng lượng, thân thiện với môi trường; lãnh đạo thực hiện tốt nhiệm vụ đón tiếp, tuyên truyền góp phần phát huy ý nghĩa chính trị, văn hóa của công trình Lăng trong giai đoạn mới... Đoàn đã phục vụ tận tình, chu đáo hơn 8,7 triệu lượt người, trong đó có hơn hai triệu người nước ngoài vào Lăng viếng Bác; phục vụ 34 buổi lễ viếng cấp Nhà nước, 44 đoàn nguyên thủ quốc gia; tổ chức, đón 1.045 đoàn Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, thương binh, gia đình chính sách, người có công với cách mạng; 576 đoàn tiêu biểu về báo công dâng Bác...

* Tập trung thực hiện các giải pháp nâng cao chất lượng thanh tra, kiểm tra phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh, Thanh tra tỉnh Bắc Giang thường xuyên rà soát, chấn chỉnh, khắc phục những bất cập, hạn chế trong công tác thanh tra, kiểm tra; thực hiện nghiêm túc Chỉ thị số 769/CT-TTCP ngày 17-5-2019 của Thanh tra Chính phủ về việc tăng cường kỷ luật, kỷ cương hành chính đối với công chức, viên chức ngành thanh tra. Bên cạnh đó, ngành thanh tra Bắc Giang thực hiện tốt việc định hướng và chỉ đạo xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra hằng năm, chú trọng khâu khảo sát, dự báo tình hình; tập trung thanh tra, kiểm tra đối với các địa phương, lĩnh vực còn yếu kém trong công tác quản lý và dễ phát sinh tiêu cực như: quản lý và sử dụng đất đai; đầu tư xây dựng; quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công; quản lý, khai thác tài nguyên, khoáng sản...

Ngành đặc biệt quan tâm phát hiện những sơ hở, bất cập về cơ chế, chính sách để kiến nghị sửa đổi, bổ sung kịp thời. Thanh tra Bắc Giang tiếp tục thực hiện tốt Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 15-5-2017 của Thủ tướng Chính phủ về chấn chỉnh hoạt động thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp; làm tốt việc thẩm định, kiểm tra, giám sát các kết luận thanh tra; tiến hành thanh tra lại hoặc kiến nghị thanh tra, kiểm tra lại đối với một số cuộc thanh tra, kiểm tra không bảo đảm chất lượng, có dấu hiệu, biểu hiện vi phạm nguyên tắc, trình tự, thủ tục thanh tra, kiểm tra...

PV và TTXVN