bảng từ vị tiếng Việt 1975

Bảng này tiếp tục cập nhật những từ ngữ, tạm gọi là «tiếng Việt 1975».

Thời điểm 1975 là một mốc quan trọng, ghi dấu những biến hóa tất nhiên sau một biến cố lịch sử, đồng thời mang lại nhiều xáo trộn lớn trong ngôn ngữ Việt Nam. Thực vậy, kể từ 30 tháng 4 năm 1975, hàng loạt từ ngữ mới ồ ạt xâm nhập tiếng nói người dân miền Nam cũ. «Mới» ở đây là: về hình thức (những từ này hầu như chưa hề có mặt trước đó ở miền Nam) hoặc về nội dung (những từ này người miền Nam cũ đã biết, nhưng ý nghĩa của chúng đã biến đổi rất nhiều).

Tùy theo đặc tính, ta có thể phân loại các từ «tiếng Việt 1975» như sau:

1)  Từ chuyên chính xã hội chủ nghĩa, gọi vắn tắt là «từ chuyên chính»: đó là những từ tiếng Hoa 100%, tuân theo mô hình tổ chức xã hội chuyên chế Trung Quốc. Nguồn gốc của những từ này là do cấp lãnh đạo và cán bộ được đào tạo theo đường lối cách mạng cộng sản Trung Quốc rồi đem áp đặt trên toàn lãnh thổ Việt Nam từ năm 1975. Thí dụ: xử lý, cải tạo, đăng ký.

2) Từ đồng hóa: đó cũng là những từ tiếng Hoa 100%, mặc dù không mang lại một khái niệm hoặc đáp ứng một nhu cầu ngôn ngữ nào mới, bỗng nhiên ồ ạt thay thế những cách nói tương đương sẵn có ở miền Nam cũ, theo chiều hướng đồng hóa tiếng Việt với tiếng Hoa. Thí dụ: X-quang, khẩn trương, bức xúc, nội y, ngoại hình.

3) Từ độc tôn: đó là những từ, không có gốc Hoa 100% như loại "đồng hóa" ở trên, nhưng rất thông dụng ở miền Bắc, được đem ưu tiên thay thế cho những từ tương đương sẵn có ở miền Nam trước. Nhà nước như có chủ trương xóa bỏ những dấu vết tiếng nói của chế độ cũ. Chẳng hạn, hai chữ "xe hơi" càng ngày càng ít được dùng, và người ta thường chỉ còn nói và viết hai chữ "ô tô".

4) Từ tạp chế: đó là những từ ghép một {thành phần chữ Hoa} với một {thành phần gốc Hoa hoặc không phải gốc Hoa}, và nhiều khi không tuân theo ngữ pháp tiếng Việt gì cả. Thí dụ: da liễu, cẩu ngoại, bếp trưởng, cáp quang.

5) Từ biến nghĩa: đó là những từ (gốc tiếng Hoa hay không phải gốc tiếng Hoa) mà nội dung đã biến đổi,  bao hàm một ý nghĩa hoàn toàn khác lạ. Thí dụ: đại gia, chân dài, cơm trắng.

6) Từ mới tạo: đó là những từ không thuộc vào 5 loại trên, do nhu cầu tự nhiên phải thích ứng với biến hóa trong xã hội mà được tạo nên.

***

tiếng Việt 1975	phân loại	Hoa ngữ	phân tích	ghi chú
bếp trưởng	4) tạp chế
bức xúc	2) đồng hóa	逼蹙	xem đây
ca từ	2) đồng hóa	歌詞	xem đây
cải tạo	1) chuyên chính	改造
cẩu ngoại	4) tạp chế		xem đây
cẩu tặc	4) tạp chế		xem đây
chân dài	4) biến nghĩa		xem đây
chất lượng	2) đồng hóa	質量	xem đây
chức năng	2) đồng hóa	質量	xem đây
cơm trắng	5) biến nghĩa		xem đây
da liễu	5) tạp chế		xem đây
đả nữ	2) đồng hóa	打女	xem đây
đại gia	5) biến nghĩa	大家	xem đây
đáp án	2) đồng hóa	答案
giản đơn	2) đồng hóa	简单	xem đây
hải quan	2) đồng hóa	海关	xem đây
hộ chiếu	2) đồng hóa	护照	xem đây
hộ khẩu	1) chuyên chính	戶口	xem đây
khẩn trương	2) đồng hóa	緊張	xem đây
kỹ năng mềm	6) từ mới tạo		xem đây	tiếng Anh: soft skills
ngoại hình	2) đồng hóa	外形	xem đây
nhất trí	2) đồng hóa	一致
nội y	2) đồng hóa	內衣	xem đây
ô tô	3) độc tôn		xem đây	thay cho "xe hơi"
phản cảm	2) đồng hóa	反感
phần mềm	6) từ mới tạo		xem đây	tiếng Anh: software
phụ kiện	2) đồng hóa	附件	xem đây
phục vụ	2) đồng hóa	服務	xem đây
siêu	2) đồng hóa	超	xem đây	cùng loại: siêu mẫu, siêu xe
sở hữu	2) đồng hóa	所有
sự cố	2) đồng hóa	事故	xem đây
sự kiện	2) đồng hóa	事件	xem đây
tập đoàn	1) chuyên chính	集團
tham quan	2) đồng hóa	參觀	xem đây
trình duyệt	6) từ mới tạo			tiếng Anh: browser
Việt dịch	2) đồng hóa	越譯	xem đây
vô tư	5) biến nghĩa		xem đây
X-quang	2) đồng hóa	X-光	xem đây
xử lý	1) chuyên chính	處理	xem đây
xử trí	2) đồng hóa	處置