chức năng

• Máy in laser đa chức năng Brother MFC-7220.
• Trung tâm phục hồi chức năng trẻ tàn tật Thụy An.
• Xử lý, xử lý thật nghiêm minh cả người có hành vi đó và cả những kẻ nào đang đứng sau đó. Muốn cho những hình ảnh phản cảm đó không còn tồn tại, lực lượng chức năng nên có hình thức nghiêm minh trong xử lý.
• Viện Khoa học xã hội Việt Nam là cơ quan sự nghiệp thuộc Chính phủ, thực hiện chức năng nghiên cứu những vấn đề cơ bản về khoa học xã hội Việt Nam.

Từ "chức năng" là một trong những từ xuất hiện tràn ngập trên báo chí và trong đời sống hằng ngày ở Việt Nam sau 1975.

tranh vẽ Internet

Hôm nay (2012-09-26), tra tìm từ này trên trang web www.google.com: có khoảng 20 400 000 kết quả trong vòng 0,26 giây đồng hồ.

Cũng như rất nhiều từ xếp vào loại "tiếng Việt 1975" trong blog này, nó có hai đặc tính chính sau đây:

1) Mượn 100% tiếng Hoa ("chức năng" lấy gốc là: "zhí néng 职能 (職能)");
2) Mang ý nghĩa rất bao quát và tuân theo chiều hướng đồng hóa tiếng Việt với tiếng Hoa bằng cách áp đặt những từ tiếng Hoa này thay cho nhiều cách nói sẵn có của người miền Nam cũ.

Vì thế, những từ này rất thiếu trong sáng, không đọc cả câu không hiểu được ý nghĩa gì cả.

Từ "chức năng" không có trong những từ điển Hán Việt cũ. 

Theo Đại từ điển Tiếng Việt (1998):

chức năng <danh từ>. Nhiệm vụ, công dụng và vai trò: Chức năng của phổi là để thở; chức năng của văn học; chức năng của giáo dục thẩm mĩ của văn học; làm đúng chức năng; cơ quan chức năng.

Như vậy, suy theo Hán Việt Từ Điển của Đào Duy Anh (Paris, Minh Tân, 1931), ta có thể thấy rằng ý nghĩa của "chức năng" bao quát những từ sau đây:

chức nghiệp 職業 Chức vụ và sự nghiệp (profession).
chức phận 職分 Bản phận về chức vụ (devoir, charge).
chức quyền 職權 Cái quyền lực trong chức vụ mình (autorité) — Chức vị và quyền thế (fonction et autorité).
chức trách 職責 Chức phận và trách nhiệm (responsabilité).
chức vị 職位 Chức vụ và địa vị (rang et fonction).
chức vụ 職務 Việc trong chức phận mình phải làm (fonction).
nhiệm vụ 任務 Chức vụ của mình gánh vác (fonction, tâche).
năng lực 能力, tài cán 才幹 (facultés, capacités).

Phải phân tích tỉ mỉ như thế mới mong hiểu được ý nghĩa "chức năng" trong những thí dụ đã dẫn ở đầu bài:

• Máy in laser đa chức năng Brother MFC-7220 => Máy in laser nhiều khả năng (kĩ thuật) Brother MFC-7220.
• Trung tâm phục hồi chức năng trẻ tàn tật Thụy An => Trung tâm phục hồi năng lực (tự nhiên) trẻ tàn tật...
• Xử lý, xử lý thật nghiêm minh cả người có hành vi đó và cả những kẻ nào đang đứng sau đó. Muốn cho những hình ảnh phản cảm đó không còn tồn tại, lực lượng chức năng nên có hình thức nghiêm minh trong xử lý => (...) Muốn cho những hình ảnh phản cảm đó không còn tồn tại, nhà chức trách nên có...
• Viện Khoa học xã hội Việt Nam là cơ quan sự nghiệp thuộc Chính phủ, thực hiện chức năng nghiên cứu những vấn đề cơ bản về khoa học xã hội Việt Nam... => Viện Khoa học xã hội Việt Nam là cơ quan sự nghiệp thuộc Chính phủ, nắm giữ chức quyền nghiên cứu những vấn đề...

Lời bàn "tiếng Việt"

Nghị định số 53/2008/NĐ-CP ngày 22 tháng 4 năm 2008
Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Viện Khoa học xã hội Việt Nam

Đọc cả bài ở đây.

Nào là:
 
Viện Khoa học xã hội Việt Nam là cơ quan sự nghiệp thuộc Chính phủ, thực hiện chức năng nghiên cứu những vấn đề cơ bản về khoa học xã hội Việt Nam... 

Nào là:

... dự báo xu hướng phát triển chủ yếu của khu vực và thế giới, đánh giá những tác động nhiều mặt của quá trình toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế đến sự phát triển khu vực, toàn cầu và Việt Nam;
... phát triển khoa học và công nghệ và nền kinh tế tri thức trong bối cảnh toàn cầu hoá và sự tác động của chúng đến tiến trình phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam;
... phát triển xã hội dân sự và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam;
... phát huy sức mạnh toàn dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc;

Lại thêm:

... phát triển toàn diện con người Việt Nam mang đậm tính nhân văn và các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa của văn hoá, văn minh nhân loại;
... hoàn thiện hệ thống chính trị; nâng cao năng lực cầm quyền và lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; hiệu lực, hiệu quả của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam;
... tổ chức biên soạn những bộ sách lớn, tiêu biểu cho tinh hoa của trí tuệ Việt Nam và thế giới phục vụ công tác nghiên cứu, giảng dạy và truyền bá tri thức về khoa học xã hội.

Phải khó nhọc lắm mới đọc xong bản nghị định. Tôi có cảm tưởng như đang đọc báo Nhân Dân những năm trước 1975, mỗi ngày loan tin vượt chỉ tiêu kinh tế, sản lượng, năng suất... Lúc nào cũng nổ lẹt đẹt như pháo bông ngày quốc khánh. Nhưng than ôi, đó chỉ là cái bánh vẽ! Kết quả thực sự mãi vẫn thụt lùi, đói rách, tang thương.