khố lụa

Đọc thơ văn xưa thường gặp khó khăn vì những điển tích. Chẳng hạn, trong bài thơ sau đây của Tú Xương (1870-1907):

Thông gia với quan

Nghĩ rằng quan lớn thế thì sang.
Thương con, toan lấy dây tơ buộc,
Kén rể vì tham cái lọng tàn.
Nào có ra chi phường khố lụa
Thôi thì cũng tủi kiếp hồng nhan.
Cậu này ắt hẳn hay nghề sáo
Dây vũ dây văn vụng ngón đàn.

Chú thích:

• dây tơ: do tích "ông già dưới trăng" (Nguyệt hạ lão nhân 月下老人) lấy tơ đỏ xe duyên vợ chồng. Vi Cố 韋固 đi kén vợ, vào chùa gặp một ông già, bên mình có một túi chỉ hồng, tay mở quyển sách, soi ra ánh trăng mà xem. Chỉ đã buộc rồi, thì dù thân, thù, quý, tiện, thế nào rồi cũng phải hợp. Ông già ấy xe dây cho Vi Cố lấy một đứa con nhà hàng rau, rách rưới bẩn thỉu. Vi Cố giận toan giết đi, mà rồi sau cũng lại lấy nhau (theo ghi chú trong: "Truyện Thúy Kiều", Bùi Kỷ & Trần Trọng Kim hiệu đính và chú giải). Kiều: Ông tơ ghét bỏ chi nhau, Chưa vui xum họp đã sầu chia ly.
• khố lụa: tức "hoàn khố" 紈褲, quần lụa mịn. Chỉ quần áo đẹp của con em nhà quý tộc ngày xưa. Sau mượn chỉ con em nhà giàu sang. ◇Đỗ Phủ 杜甫: Hoàn khố bất ngạ tử, Nho quan đa ngộ thân  紈褲不餓死, 儒冠多誤身 (Phụng tặng Vi Tả Thừa 奉贈韋左丞) (Con nhà mặc) khố lụa không chết đói, Mũ nhà nho hay làm lụy thân.

Đại ý: Tú Xương chế giễu một bà góa, vì tham giàu sang, muốn gả con gái cho quan. Tiếc rằng ông quan này nghiện thuốc phiện và không có tài cán chi cả.

Thơ văn phản ánh xã hội. Tú Xương (1870-1907) sống vào thời lịch sử bi đát, triều đình nhà Nguyễn đang trên đà suy sụp, thực dân Pháp bắt đầu củng cố guồng máy thống trị của họ trên đất nước Việt Nam.

So với thời nay, số phận người đàn bà Việt Nam vẫn chưa khá hơn là bao. Xem thêm: "cửu vạn", "chân dài".